το πραγματικο ταμειο της Τεχνης βρισκεται στην αναταση... Ονειρα στην Καλαματα

μια συνεντευξη στηνΜαρια Τομαρα που δημοσιευτηκε σημερα στην εφημεριδα της Μεσσηνιας http://www.eleftherianews.gr/openpdf.php?p_id=10 με αφορμη την αυριανη προβολη της ταινιας στην Καλαματα 8 το βραδυ στο Πνευματικο Κεντρο διοργανωση Εκπαιδευτηρια Μπουγα
- Τι παρουσιάζει το "Ονειρα σε άλλη γλώσσα";
Μια ταινια για το Σχολείο Φανερωμένης οπου φοιτουν 300 πρόσωπα που εχουν 300 όνειρα καθένα στη γλώσσα του Το σχολείο είναι η χώρα των παιδιών.. Μια νέα πατρίδα όπου εκτός του ότι μιλούν διάφορες γλώσσες, μαθαίνουν να εκφράζονται ακόμη και να ονειρεύονται σε μια άλλη γλώσσα. Ειδικά η Φανερωμένη που αποτελεί φιλόδοξο πρόγραμμα του Υπουργείου Παιδείας, της Κύπρου το οποίο κάνει ένα άνοιγμα στην κοινωνία. Καθημερινά τα παιδιά συμμετέχουν, ως αργά το απόγευμα σε δημιουργικές δραστηριότητες μέσα και έξω από το σχολείο. Η καθημερινή άσκηση του μυαλού και καρδιάς εδώ απαντά στα διλήμματα και τη θέση της παίρνει η δράση.Το εντυπωσιακό κτίριο στο κέντρο της παλιάς Λευκωσίας ήταν ένα παραδοσιακό παρθεναγωγείο από εκείνα που φοίτησαν πολλές γενιές κοπέλες. Τώρα όμως τα πράγματα έχουν αλλάξει. Λίγα μέτρα από το σχολείο βρίσκεται η Πράσινη γραμμή. Η νεκρή εκείνη ζώνη που χωρίζει την Λευκωσία στα δυο. Δεν ξεχνώ λένε ακόμη τα μαθητικά τετράδια αλλά για τους σημερινούς μαθητές της Φανερωμένης αυτό σημαίνει και άλλα πράγματα. Αυτοί πασχίζουν τώρα να ζήσουν σε μια νέα χώρα την Κύπρο και πολλοί απ’ αυτούς δεν ξεχνούν τις δικές τους χώρες. Ποιος άνεμος τους έφερε εδώ; Τύχη καλή, την υποδοχή τους ανέλαβαν δάσκαλοι με καρδιά μικρού παιδιού. Σκηνικά πολέμων διωγμοί φτώχεια τους έφεραν εδώ σε αυτή τη γωνιά του κόσμου, σε αυτό το νησί. O πόλεμος δεν καταστρέφει μόνο τη γη αλλά κάνει τις καρδιές πέτρινες, τα μάτια τυφλά. Μετανάστης είναι ο άνθρωπος χωρίς σπίτι, το σπίτι δεν είναι ένα μέρος μα ένα πρόσωπο που σε αναγνωρίζει. Η μετανάστευση ενσωματώνει την αιχμή της προσωπικής του ελπίδας ως προς το απρόσωπο μέλλον
Μέσα από την ασχήμια ξεχωρίζει η ομορφιά και ότι πρέπει να υπάρχει και το μαύρο φόντο, δηλαδή όλων των ειδών οι δυσκολίες, για να τονίζονται, να επαναπροσδιορίζονται και να επιβεβαιώνονται οι στόχοι που δεν είναι άλλοι από αυτά τα λαμπερά παιδιά. Η τρέλα και η περιπέτεια κρατά αυτούς τους εξαίρετους δασκάλους ακούραστους στο ταξίδι προς τα φωτεινά αστέρια. Και είναι ακριβώς ένας ακόμη λόγος για να ζεις και όχι απλά για να υπάρχεις... Πολλοί μιλούν για γκέτο στην περιοχή, ένας όρος που παραπέμπει σε αρνητικές συμπεριφορές και καταστάσεις. Ναι, εγκαταστάθηκαν πολλοί ξένοι εκεί λόγω των χαμηλών ενοικίων χωρίς όμως το γεγονός αυτό να νομιμοποιεί τον χαρακτηρισμό της περιοχής ως γκέτο. Και οι μετανάστες ίσως ορισμένες φορές να ζουν σε ένα δικό τους κόσμο γιατί ίσως εκείνοι που τους υποδέχονται στη χώρα τους δεν επιλέγουν ή δεν τους επιτρέπουν να κτίσουν ένα κοινό κόσμο μαζί. Πολλοί μιλούν για στέρηση της ελευθερίας αφού οι μαθητές παραμένουν στο χώρο του σχολείου πολλές, πάρα πολλές ώρες. Σίγουρα τα παιδιά της Φανερωμένης δεν έχουν καμιά καχυποψία και καμιά άρνηση στη «στέρηση ελευθερίας» όπως την εννοούμε εμείς και αυτό το αποδεικνύουμε καθημερινά μέχρι αργά το βράδυ που συμμετέχουν σε όλες τις δραστηριότητες του σχολείου.
Κι αν ακόμη υπάρχουν κάποιες μονάδες με παραβατική συμπεριφορά όπως άλλωστε οι μονάδες υπάρχουν σε όλα τα σχολεία και σε όλες τις περιοχές. Οι μαθητές σε αυτό το σχολείο δε διαφέρουν από τους μαθητές άλλων σχολείων. Κάνουν και αυτοί όνειρα για το μέλλον, έχουν φιλοδοξίες, τελειώνουν το λύκειο αλλά και το πανεπιστήμιο.
Στην ταινία την πραγματικότητα του σχολείου και της ζωής στην Κύπρο την περιγράφουν με λόγια δικά τους, παιδιά μιας σπάνιας ωριμότητας. Συνεργάστηκα πολύ στενά με κάποιους δασκάλους που υπήρξαν οι βασικοί μου συνομιλητές για να αντιληφθώ την πραγματικότητα που εκείνοι ζουν κάθε μέρα και εγώ έζησα μόνο λίγους μήνες.
Η καθημερινή άσκηση μυαλού και καρδιάς απαντά στα διλλήματα και τη θέση της παίρνει η δράση Πίσω δεν έχει δρόμο κι ο δρόμος οδηγεί στα πρόσωπα γιατί πατρίδα είναι ένα πρόσωπο που σε αναγνωρίζει ,αλλά κυρίως η πατρίδα είναι η παιδική ηλικία
Οταν ξυπνάς και δεν σκέφτεσαι τη δουλειά σαν κούραση και βάρος αλλά σαν δώρο περιπέτεια. έμπνευση, δημιουργία.. Αυτούς που σκέφτονται έτσι τους είπαν και τρελούς,, για μένα είναι οι πιο γνωστικοί εκείνοι που ρουφάνε τη ζωή πηγαίνουνε μπροστά και χαιρετούνε τα πουλιά της που μισεύουνε Είναι από καλή γενιά όπως λέει ο ποιητής
Τέτοιους ανθρώπους συνάντησα στο Σχολείο Φανερωμένης και επειδή καθρεφτίστηκα στα μάτια τους και αναρωτηθήκαμε όλοι μαζί ποιος άνεμος μας έφερε εδώ ποιος άνεμος φέρνει μαζί τους ανθρώπους και μαζι δημιουργούν είπα να μεταφερω αυτην την εξαισια εμπειρία σε ταινία Το σχολείο ίσως δεν μπορεί να αλλάξει την κοινωνία γύρω του όμως στη Φανερωμένη προσπαθούν να βελτιώσουν την κοινωνία των παιδιών του σχολείου και να ανταποκριθούν στις ανάγκες τους "Η ζωή είναι δύσκολη, αλλά κι εγώ εύκολη δεν είμαι" έγραφε η τσάντα της Περβίν από την Τουρκία, στα Ελληνικά και στα Τουρκικά. Την είδα προχτές στο μάθημα των Ελληνικών και μου έκανε εντύπωση... Λέω τι δήλωση... να την κουβαλάς συνέχεια μαζί σου!! Εδώ και πολύ καιρό όμως την είχε προσέξει η Φρόσω, με το διορατικό της βλέμμα και έτσι ξεκίνησαν όλα...Ετσι ξεκινησε η Περβίν να γράφει την ιστορία της,για το πως διεκδίκησε την εκπαίδευση της και ήρθε απο το χωριό της στη Τουρκία, στη Κύπρο με τα αδέλφια της, για να μάθουν κι άλλα γράμματα. Ηρθε μαζί με την Αισέ ,τον Κεμάλ και τον Μεχμέτ.Και οι τέσσερεις φοιτούν στα σχολεία της Φανερωμένης και μεσα απο την ταινία θα τους γνωρίσουμε και τους τέσσερεις ως δραστήρια μέλη της κοινότητας των σχολείων. Ο καθένας σε διαφορετική τάξη, αλλά και οι τέσσερεις μια δεμένη οικογένεια. Η ζωή είναι ένα ποτήρι τσάι κι ο άνθρωπος ένα κομμάτι ζάχαρη. Όταν το ανακατεύουμε παίρνει γεύση. Νομίζεις και συ πως από τη ζωή σου παίρνεις γεύση αλλά η ζωή εσένα σε λιώνει. Όταν τελειώσεις θα το καταλάβεις. Είχα διαβάσει σε βιβλία για γυναίκες που μπορούν να είναι ελεύθερες να έχουν ίσα δικαιώματα με τους άντρες που μπορούν να ονειρεύονται και να κάνουν τα όνειρά τους.Έτσι αποφάσισα να φύγω και να έλθω εδώ. Γράφει η Περβίν
Υπάρχει άνθρωπος στον κόσμο που ν’αφήνει το σπίτι του χωρίς λόγο;
Η ασίγαστη περιέργεια είναι αυτή που τροφοδοτεί την δημιουργική τρέλα και κάνει το βλέμμα σπινθηροβόλο και δίνει στη καρδιά φτερά..
- Πως ξεκινήσατε να κάνετε το συγκεκριμένο θέμα; Πως πληροφορηθήκατε γι' αυτό, ήταν εύκολη η διαδικασία προσέγγισης;
Βρέθηκα στην Κύπρο σε μια προβολή της ταινίας μου ο Άλλος που έγινε στο
Υφαντουργείο ακριβώς απέναντι από το σχολείο και οργανώθηκε από δασκάλους και καθηγητές της Φανερωμένης Κοιτάζοντας το εντυπωσιακό κτίριο αναρωτήθηκα τι είναι και μου απάντησαν υπερήφανα αυτό είναι το σχολείο μας! Αρχίσαμε να κουβεντιάζουμε για το σχολείο Απόλαυσα το πάθος και τον ενθουσιασμό των δασκαλών που ξεπερνούσε κατά πολύ μια επαγγελματική ενασχόληση και μεταφράζονταν σε πάθος για ζωή και προσφορά Τις ίδιες μέρες συνάντησα και κάποιους μαθητές και άκουσα τις ιστορίες τους Επίσης με μάγεψαν πολύ οι περίπατοι στην παλιά Λευκωσία Υπήρχαν λοιπόν μια σειρά πολύ ισχυρά ερεθίσματα σχεδόν ενορχηστρωμένα για να με κάνουν να εμπιστευθώ το ένστικτο μου και να αποφασίσω να επιστρέψω το συντομότερο για να αρχίσω να καταστρώνω την καταγραφή της καθημερινής ζώνης στη Φανερωμένη. Έχοντας ήδη κάνει μια ταινία με θέμα εκπαιδευτικό πίστευα οι δεν θα επέστρεφα τόσο σύντομα σε αυτή τη θεματολογία Όμως η δουλειά που γίνεται στη Φανερωμένη έχει πολλές ιδιαιτερότητες όπως εξ αλλού και το πρόγραμμα ΖΕπ .Ταυτόχρονα η παλιά Λευκωσία προσφέρει ένα μοναδικό σκηνικό που βασίζεται σε ισχυρά υλικά νόστου ιστορίας παράδοσης και ανθρώπινης κλίμακας Αυτά όλα με συγκλίνουν και επιδίωκα να αποτελούν συστατικά της δουλειάς και της ζώνης μου.Στη Παλιά Λευκωσία συνάντησα μια μοναδική φιλοξενία από ανθρώπους αλλά και από την ίδια την πόλη η οποία σε υποδέχεται με μια κλίμακα τόσο φιλική και κοντά σε πρότυπα από τα οποία η σύγχρονη ζωή ολοένα μας απομακρυνει.Ανοιγα κάθε μέρα το παράθυρο του ξενοδοχείου και έβλεπα μια πόλη που μπορούσα να αγγίξω να περπατήσω Περπατούσα ως ξένη σε μία άγνωστη πόλη που με έκανε αμέσως να τη νοιώθω δική μου
Όλα αυτά συνηγορούσαν στο να μην έχω ποτέ δεύτερες σκέψεις σχετίζαμε την επιλογή μου να κάνω την ταινία Μάλιστα όταν τελειώναμε σκεφτόμουν αν βρω μια αφορμή να συνεχίσω να πηγαίνω κάθε πρωί στη Φανερωμένη να συναντώ τα γελαστά πρόσωπα των παιδιών να ακούω τις φωνές τους να συζητώ με τους δασκάλους διάφορες χρωματιστές σκέψεις για το μέλλον της εκπαίδευσης και της ύπαρξης Γενικά δηλαδή μια πολύ εύφορη κατάσταση δημιουργίας μου φανέρωσε με τον τρόπο της η Φανερωμένη
- Η διάρκεια των γυρισμάτων, η συνύπαρξη με αυτά τα παιδιά πως ήταν;
Από τη πρώτη στιγμή δέσαμε Αν δεν γινόταν αυτό δεν θα είχε ολοκληρωθεί η ταινία
αλλά ειλικρινά δεν περίμενα το δέσιμο αν είναι τόσο ουσιαστικό όχι μόνο συναισθηματικό αλλά και πραγματικό Κάθε πρωί ξυπνούσα στις 6 και δεν επέστρεφα πριν τα μεσάνυχτα. Έζησα όλο τον παλμό της δραστηριότητας τους σχολείου και των παιδιών στο κέντρο της πόλης της Λευκωσίας.Εργαστήκαμε κυρίως με ένστικτο ,πολλή αγάπη, άπειρες ώρες παρατήρησης και συνομιλίας με τα παιδιά κάθε ηλικίας και ανακάλυψης της πραγματικότητας του άλλου. Κουβέντες της ψυχής καθόλου ρεπορταζιακές απ’ εκείνες που ξεκινούν σαν ψίθυρος και σιγά σιγά βρίσκουν το ηχόχρωμά τους.
Απόλυτη αλληλεπίδραση και επικοινωνία με ορισμένους μοναδική. Έτσι βρήκαμε έναν τόπο με μια στενή σκάλα και εκεί βολέψαμε την κουβέντα μας με έναν από τους μαθητές από την Γεωργία τον David, ήταν εκεί και η Φρόσω. Και τι δεν είπαμε για τα όνειρα, για την τέχνη και εκεί που μιλούσε για την αγάπη του για τη φύση, τον αέρα ανάμεσα στα δέντρα και το άνοιγμα του ορίζοντα...εκεί τον ρώτησα. Πότε φτερουγίζει η ψυχή μας; ...Η δική μου φτερούγισε ..ναι μια φορά είπε..αλλά ήταν σαν να φτερούγισε και κάποιος να την πυροβόλησε... Τι αναπάντεχα όμορφος συνομιλητής ο David; Έτσι τον είχα διαισθανθεί όταν τον είχα πρωτοσυναντήσει στο μάθημα των Ελληνικών και το μυαλό του ταξίδευε έξω από το ανοικτό παράθυρο και κοίταζε τα φύλλα του μεγάλου δέντρου να χορεύουν...Κάποιος πυροβόλησε το φτερούγισμα της ψυχής του μα κι αν του τσάκισε το πρώτο πέταγμα η ψυχή του, πετάει τώρα με τη δική της υπέροχη ομορφιά...
Ο λόγος των παιδιών κυριολεκτεί όπως τίποτα άλλο γι’ αυτό και επέμεινα να δώσω σε εκείνους κυρίως τον λόγο. Τα λόγια του 13 χρονου Αντρέα από την Ρωσία κατοικούν ακόμη μαζί μου ‘αν θέλουν να με αγαπάνε..να με αγαπάνε όπως είμαι..όχι όπως θα θέλανε να είμαι..κι εγώ δεν θα αλλάξω για κανέναν". . Είδα ότι σιγά σιγά όταν κέρδισα την εμπιστοσύνη τους ανοίχτηκαν πιο πολύ. Νομίζω ότι το είδαν σαν παιχνίδι και σύντομα ξέχασαν την κάμερα. Αυτό το επεδίωξα.Τώρα που θα δουν την ταινία ολοκληρωμένη και τα λόγια τους αποκρυσταλλωμένα σε ένα ντοκουμέντο που θα μείνει για πάντα. Τώρα πιστεύω ότι η όλη εργασία θα πάρει άλλη υπόσταση.
Αυτό που νομίζω ότι μπορώ να καταθέσω είναι ότι κάθε φορά που επέστρεφα έβλεπα χαμόγελα και όμορφη διάθεση και προσδοκία για επόμενη συνάντηση και όταν ζήτησα από κάποιους από τους βασικούς μου χαρακτήρες να πάρουν μέρος στο μικρό ταινιάκι που κάναμε για το Φεστιβάλ Ρίτσου πάνω στο ποίημα «Όταν έρχεται ο ξένος», όλοι πήραν μέρος πολύ πρόθυμα και δημιουργικά. Είχαμε κατακτήσει μια επικοινωνία και μια σχέση δημιουργική και αυτό είναι δώρο πολύτιμο. Απόδειξη και αργότερα μια παρουσίαση του βιβλίου μου και τα παιδιά δήλωσαν πρόθυμα τη συμμετοχή τους σαν να ήσαν φίλοι από παλιά. Ένα παράθυρο στο δικό τους κόσμο που τελικά δεν απέχει πολύ από τον δικό μας αν έχεις ανοιχτή καρδιά και σκέψη Με έμαθαν πράγματα Με συγκινησαν πολύ Μου θύμιζαν κάθε μέρα τι σημαίνει τόλμη περιπέτεια αλληλεγγύη και μάτια ορθάνοιχτα στο κόσμο
Εγώ τους χρωστάω την εμπιστοσύνη και την καθαρότητα που μου έδειξαν. Αυτό ήταν το δικό μου μάθημα.
- Είναι λυτρωτικό να ονειρεύεται κανείς, ή καμιά φορά και ...βασανιστικό;
Είναι απαραιτητο συστατικο της ζωης αλλιως δεν αξιζει να ζει κανεις χωρις ονειρα
- Την Καλαμάτα την γνωρίζετε από παλιά, καθώς ένα από τα πρώτα Φεστιβάλ ντοκιμαντέρ αναπτύχθηκε εδώ. Ποια είναι η άποψή σας για το θεσμό των φεστιβάλ. Είναι αναγκαίο να αναπτύσσονται και με διαφορετικά θεματικά πεδία μάλιστα;
Τα Φεστιβαλ στην περιφερεια είναι λειτουργικοι πνευμονες και απαραιτητες εκδηλωσεις Εξ αλλου στις μικρες πολεις αναπτυσσονται πραγματικα ουσιαστικες σχεσεις με τους τοπους και υπαρχει εδαφος για ουσιωδη διαλογο κατι που χανεται στο πληθωρισμο των μεγαλων πολεων .Τεκμηριωνω αυτή την αποψη και μεσα από την εμπειρια μου ως διοργανωτης δυο θεματικων Φεστιβαλ στα νησια της Ροδου και της Κω που σημειωνουν μεγαλη επιτυχια και εχουν δεθει με τις τοπικες κοινωνιες εκει Kos Inlt Health Film festival http://www.healthfilmfestival.gr/ http://healthfilmfestival.blogspot.com/ Rodos Intl Film festival www.ecofilms.gr http://rodosecofilms.blogspot.com/
Το φεστιβαλ Καλαματας ερχομουν κάθε χρονο και το ειχα αγαπησει όπως αγαπησα και την πολη. Καπου στο 2002 νομιζω ειχα βραβευτει στο φεστιβαλ με το βραβειο Καλυτερου Ελληνικου ντοκιμαντερ για την ταινια μου Λογια της Σιωπης Χαιρομαι που τωρα θα βρεθω παλι στην πολη με μια νεα ταινια που συμπτωματικα φετος εχει παλι τιμηθει με το βραβειο Καλιτερου Ελληνικου Νοτκιμαντερ αυτή τη φορα στη Χαλκιδα οπου πραγματοποιειται το Φεστιβαλ Ελληνικου Ντοκιμαντερ εδώ και 3 χρονια
- Η κρίση έχει πράγματι αντίδοτο την τέχνη ή μήπως φέρνει μαρασμό και εκεί;
Μόνο η επένδυση στην τέχνη μπορεί να αποφέρει υπέροχους καρπούς Ευτυχώς υπάρχουν ακόμη εξαιρετικά σημαντικές πρωτοβουλίες και έργα σε όλο τον κόσμο που δίνουν μια εμπνευσμένη και πολύ πρακτική απάντηση σε όλους εκείνους που ανεύθυνα και ανιστόρητα υποστηρίζουν ότι σε καιρούς κρίσης η επένδυση στην τέχνη είναι ανώφελη.
H Τέχνη δίνει υπέροχη πνοή ζωης δίνει στις ψυχές φτερά και πετουν πέρα από τη ζοφερή τους πραγματικότητα. Αυτό προκαλεί η Τέχνη ανύψωση αυτό που δεν κάνει ο υλικός πλούτος παγιδευμένος στην εφήμερη του φύση Η παγκόσμια ιστορία της ανθρωπότητας το έχει επιβεβαιώσει και εξακολουθεί να το επιβεβαιώνει ΥΠΑΡΧΕΙ ΟΜΩΣ ΚΑΙ ΜΙΑ ΤΕΡΑΣΤΙΑ ΕΥΘΥΝΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΝΑ ΞΑΝΑΣΥΣΤΗΘΕΙ ΑΜΕΣΑ ΚΑΙ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ Να αποποιηθεί τα φτιασίδια που παραμορφώνουν το περιεχόμενο της. Γιατί μας θέλουν να αλληθωρίζουμε προς τα ταμεία . Το πραγματικό ταμείο της τέχνης όμως βρίσκεται στην ανάταση. Αναταση οφείλει να επιστρέφει στην κοινωνία η Τεχνη και όχι μόνο να χαϊδεύει τα ένστικτα της. Μόνο έτσι η ανάσταση είναι πιθανή. Να κατακτήσουμε πάλι τα υλικά από τα οποία είναι φτιαγμένη η αληθινή ζωή. Όλοι οι της "Τέχνης" έχουμε τεράστια ευθύνη και υποχρέωση απέναντι σε αυτό. Αντιλαμβάνομαι τη δημιουργική λειτουργία του καλλιτέχνη ως απόλυτα συνυφασμενη με την κοινωνία Αρχικά ούτως η άλλως από εκεί αντλείται η έμπνευση αλλά ως εκ τούτου οφείλουμε διπλά να επιστρέφουμε εκεί στην κοινωνία το προϊόν της όποιας πνευματικής η άλλης δημιουργικής εργασίας όπως οφείλουμε επίσης σε κάθε επικοινωνία να προσπαθούμε να δούμε να βρούμε και αν γίνεται να δείξουμε τα φωτεινά εκείνα μονοπάτια που απεμπλεκουν από τα αδιέξοδα. Με απασχολει όμως η κριση περιεχομενου στην τεχνη την θεωρω αντιστοιχη της ηθικης και οικονομικης κρισης που μαστιζει τη ζωη μας Παραγεται ένα είδος τεχνης που εχει ελαχιστη σχεση με τα σημαντικα πραγματα της ζωης και τις αληθειες της, η σε άλλες περιπτωσεις -αρκετες τον αριθμο- στρεβλωνει τα πραγματα μεσα από μια παραβατικο πρισμα το οποιο αιφνης γινεται αυτό μεηνστρημ και ότι δεν εχει παραβατικοτητα θεωρειται ξεπερασμενο…. είναι και αυτό μια παγιδα

Θεωρώ ότι έχουμε όλοι ανάγκη και ως δημιουργοί και ως αποδέκτες να ενισχύουμε την αισιόδοξη πλευρά και τη δημιουργική πλευρά του καθένα κάθε μέρα. Να μην παραδιδόμαστε στην απελπισία και το σημαντικότερα να μην πέφτουμε στις καλοστημένες παγίδες του αισθητικου η του οικονομικου εμπορίου της τέχνης του τύπου ώστε να μην ποζάρουμε και στις επιταγές του ηθικου και αισθητικου η εμπορικου ταμείου
Αλλά να σκύβουμε με σεβασμό και άοκνη προσπάθεια σε ότι συντελεί στην ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης.